Mały Kack

---

Charakterystyka ogólna

Dzielnica o nazwie Mały Kack stała się częścią miasta Gdyni 13 czerwca 1935 roku.

Nazwa tej dzielnicy wywodzi się od rzeki Kaczej, która przepływa przez jej tereny, w podobny sposób jak sąsiednia dzielnica Wielki Kack.

W okresie okupacji niemieckiej, Mały Kack zyskał nową nazwę – Kleinkatz.

W strukturze zabudowy przeważają domy jednorodzinne. W obrębie Małego Kacka znajdują się różne obiekty, które warto zaznaczyć:

• stadion miejski, na którym zmagania toczą zespoły piłkarskie Arka Gdynia,
• rezerwat przyrody Kacze Łęgi,
• potok Źródło Marii, który uchodzi do rzeki Kaczej.

Położenie

Mały Kack to obszar, który ciągnie się wzdłuż doliny rzeki Kaczej. Teren ten rozpościera się również na wzgórzach morenowych, które znajdują się w pobliżu granicy z Sopotem.

Granice tej dzielnicy z Witominem oraz Karwinami przebiega wzdłuż malowniczego fragmentu linii kolejowej Gdynia – Kościerzyna. Część tej trasy umiejscowiona jest u podnóża skarpy, z której szczytu roztacza się widok na większość obszaru Małego Kacka oraz na niektóre sąsiednie dzielnice.

Historia

Najstarsze znane ślady osadnictwa w Małym Kacku pochodzą z lat 550-450 p.n.e. Do tej pory archeolodzy odnaleźli wiele cennych znalezisk, w tym kolczyki, szczypce oraz brązowe paciorki, a także żelazną brzytwę. Odkryto również cmentarzysko z grobami ciałopalnymi, w tym skrzynkowymi i popielnicowymi. Przez cały XIV wiek omen ten pozostawał pod zarządem monarchów Pomorza Gdańskiego. Pierwsza udokumentowana wzmianka wieś pojawia się w 1342 roku, w dokumentacji wielkiego mistrza zakonu krzyżackiego Ludolfa Königa von Wattzau, który szczegółowo określił granice opactwa cystersów w Oliwie. Kolejny dokument z tego samego roku wspomina o rycerzu Piotrze z Kacka, który był sędzią ziemskim. W 1363 roku Mały Kack uzyskał przywilej lokacyjny na prawie magdeburskim, który nadał komtur gdański Giselbrecht von Dudelsheim.

W drugiej połowie XIV wieku na terenie Małego Kacka funkcjonowały młyny zbożowe, papiernie oraz cegielnie, a także znajdowało się tu największe na Pomorzu Gdańskim skupisko kuźnic żelaza. Na początku XV wieku wieś przeszła w ręce rodu Ściborowiców, pochodzących ze Sławutowa, który podzielił się na dwie linie – sławutowską i kacką. W 1550 roku znaczny obszar miejscowości został zakupiony przez Jerzego Rosenberga, późniejszego burmistrza Gdańska, który nabył zalesione tereny, łąki, ogrody oraz przywilej połowu ryb w okolicznych rzekach. W 1586 roku ufundował w Małym Kacku kościół protestancki, przeznaczony głównie dla pracowników kuźnic; według niektórych źródeł przyczyniły się do tego środki ze zbiórek na odbudowę kościoła katolickiego w Wielkim Kacku. Kościół ten z biegiem lat przeszedł rozbudowę, obecnie znany jest jako katolicki pw. Matki Boskiej Bolesnej.

Dokumenty z okresu przedstawiają również wielu właścicieli działek i obiektów na terenie wsi. Do tych dóbr należał dwór, który kilkukrotnie przeszedł przebudowę, a dzisiaj leży w granicach dzielnicy Orłowo. W drugiej połowie XVI wieku wieś była własnością miejską i znajdowała się w powiecie gdańskim województwa pomorskiego. W XVII wieku Mały Kack należał do gdańszczanina Salomona Heinricha Bartscha, a następnie Georga Arendta. Pomiędzy latami 1710 a 1730 wieś była w rękach Valentina Andreasa Borckmanna, który przekształcił ją w większy ośrodek, a po nim majątek przeszedł w ręce rodziny Krokowskich z Krokowej, którzy znacznie przyczynili się do jej rozwoju gospodarczego oraz wzniesienia obecnego pałacu utrzymanego w stylu barokowo-rokokowym.

Po rozbiorach Polski Mały Kack kilkakrotnie zmieniała właścicieli. Wpierw stanowił własność Englikowskiego, od 1824 roku należał do rodziny Stobbe, później od 1840 do rodziny Waschke, a następnie aż do 1939 roku do rodziny Kühlów, która budowała m.in. Dwór Młynarza z 1868 roku, obecnie w obrębie Orłowa. W 1859 roku rodzina von Brauchitsch zakończyła przebudowę pałacu. W okresie międzywojennym jego właścicielem był Julius Jewelowski, a potem Towarzystwo Nauczycieli Szkół Średnich i Wyższych w Warszawie. Do 1945 roku Mały Kack (z Kolibkami) był miejscem głównie protestanckiej ludności na obszarze Gdyni, w 1922 roku liczba ta wynosiła około 300 osób. Na tamtejszym cmentarzu przy kościele luterańskim grzebano zmarłych różnych wyznań i narodowości. W wyniku walk w marcu 1945 roku kościół ucierpiał znacznie. Przez lata 1948–1955 został odbudowany i rozbudowany jako katolicki.

Wraz z napływem ludności do Gdyni, Mały Kack przyciągnął wielu nowych mieszkańców, osiągając liczebność kilku tysięcy ludzi w okresie międzywojennym, wśród których przeważały osoby wyznania katolickiego. Na ich potrzeby w 1933 roku wybudowano i poświęcono kościół parafialny pw. Chrystusa Króla. W latach 1958–1970 wzniesiono nową świątynię na jego miejscu. W sąsiedztwie kościoła mieści się najstarsza podstawówka w tej części obecnej Gdyni, która została założona wkrótce po odzyskaniu niepodległości. W aktualnym podziale Gdyni, znaczna część historycznego Małego Kacka została przyłączona do Orłowa.

Plany rozwoju

Na granicy zKarwinami, zlokalizowanej w miejscu, gdzie linia kolejowa nr 201 przecina ulicę Wielkopolską, zrealizowano budowę stacji Gdynia Karwiny. Jest to istotny postęp dla lokalnego transportu, ponieważ pociągi PKM zatrzymują się w tym miejscu, co znacznie ułatwia komunikację mieszkańcom oraz przyjezdnym.

---

Oceń: Mały Kack

---