Poczta Główna w Gdyni

---

Dzieje poczty na terenie Gdyni do 1920 r.

Początki systemu pocztowego na obszarze współczesnej Gdyni są fascynujące, a regularne usługi pocztowe rozpoczęły się od 1786 roku. Wówczas zdecydowano o zmianie trasy linii pocztowej „pomorskiej”, która prowadziła wcześniej przez Kościerzynę, z Berlina do Królewca, aby nowa trasa przebiegała przez Lębork, Wejherowo oraz Mały Kack. To tam, przy głównej drodze, w rejonie skrzyżowania z ul. Kasztanową, znajdował się wtedy posterunek pocztowy.

W 1819 roku na terenie Małego Kacka można było korzystać z czterech głównych linii pocztowych, w tym m.in. numer 595 z Frankfurtu nad Odrą przez Berlin do Gdańska, czy linie 863 oraz 2806. Wprowadzono również system wozów pocztowych, którymi można było podróżować wzdłuż linii pocztowej z Gdańska do Wejherowa.

Od 1851 roku pojawiły się przystanki poczty wozowej, które obejmowały Kack, Grabówkę (od 1863 roku) oraz Chylonie, gdzie listonosz podejmował się dostarczania przesyłek. W poniedziałki, środy i piątki wychodził z Kielna, a w pozostałe dni z Kacka, pokonując dystans prawie 16 kilometrów w zaledwie 3 godziny.

Rok 1870 przyniósł zmianę w funkcjonowaniu poczty, gdyż w związku z budową linii kolejowej pomiędzy Gdańskiem a Słupskiem, poczta konna została zastąpiona przez ekspedycję kolejową, która miała swoje biuro w Chylonie. Sprawowała ona funkcję usługową dla obszaru zamieszkałego przez 5018 osób, obejmującym 462 budynki i 975 gospodarstw domowych.

Po dalszym rozwoju, w 1871 roku, połączenie piesze z agencją pocztową w Kosakowie stało się regularne. W 1877 roku przemianowano ekspedycję pocztową w Chyloni na urząd pocztowo-telegraficzny, co oznaczało pewien awans w hierarchii ustrojowej. Przedstawiano wówczas jedynie podstawowe usługi: jedno okienko pocztowe, aparat telegraficzny oraz kilka skrzynek pocztowych.

Dnia 1 lipca 1872 roku została otwarta agencja pocztowa w Małym Kacku, która obsługiwała 83 budynki mieszkalne oraz 877 mieszkańców, a dopiero 21 sierpnia 1882 roku wprowadzono agencję pocztową dla wsi Gdynia, mieściącą się w budynku szkoły. Z czasem, w wyniku dalszej rozbudowy, 10 czerwca 1884 roku agencja w Gdyni uzyskała dostęp do sieci telefonicznej, co było istotnym krokiem w kierunku modernizacji usług. Przejęcie pocztowej infrastruktury przez władze polskie miało miejsce w 1920 roku.

Poczta gdyńska w okresie międzywojennym

W 1925 roku miało miejsce ważne wydarzenie dla gdyńskiej poczty, ponieważ agencja pocztowa została przeniesiona do nowego lokalu przy ul. Warszawskiej 11. Już w następnym roku, dzięki dynamicznemu rozwojowi miasta, otrzymała status urzędu pocztowego III klasy. W 1928 roku podniesiono jej rangę do klasy II, co oznaczało dalszy rozwój. W tym samym roku rozpoczęto budowę imponującego gmachu poczty przy ul. 10 lutego. Uroczyste poświęcenie budynku miało miejsce 6 czerwca 1929 roku. Gdyński urząd pocztowy podlegał dyrekcji znajdującej się w Bydgoszczy i był podzielony na dwa główne obszary: urząd pocztowy oraz urząd telegrafów.

Budynek poczty był wyposażony w nowoczesne urządzenia, w tym automatyczną centralę telefoniczną oraz mechanizm do elektrycznego rozdzielania listów. Ponadto, oprócz samej poczty, zbudowano kilka bloków mieszkalnych dla pracowników oraz hotel dla ambulanserów przy ul. Okrężnej, która obecnie nosi nazwę ul. Janka Wiśniewskiego. Poczta główna w Gdyni miała pod sobą kilka innych placówek, w tym urzędy pocztowe w Chyloni (założony w 1927 roku), Grabówku (1936) oraz Orłowie (1937), a także pocztę morską usytuowaną w porcie.

W latach 1937–1938 w Grabówku powstały kolejne bloki mieszkalne dla pracowników pocztowych, a także ochrona, czyli przedszkole, zlokalizowane przy ulicach Morskiej 106 oraz Stefana Okrzei 14, 16, 18. W 1938 roku poczcie gdyńskiej podlegały w sumie ówczesne 15 placówki w mieście oraz w miejscowościach沿 linii kolejowej do Helu.

Budowa gmachu poczty przy ul. 10 lutego miała swoje trudności. Prace szły w sposób dość niedbały, a koszty przewyższyły początkowe założenia, ostatecznie osiągając sumę około 4,8 miliona złotych, co oznaczało wzrost o ponad 3 miliony złotych. D. Małszycki w swoich opisach wskazuje, że sytuacja ta była powiązana z jedną z większych afer gospodarczych w historii II Rzeczypospolitej. Kierownictwo budowy sprawował inż. Edward Ruszczewski, który był przyjacielem ministra Poczt i Telegrafów, płk. Bogusława Miedzińskiego. Pomimo braku funduszy na wadium, jego firma dzięki wsparciu ministerstwa wygrała przetarg.

Jak wspomina Bogusława Tarkowska w swojej publikacji „Sekrety Gdyni”, z placu budowy zaczęły znikać materiały budowlane. Jak się później okazało, inż. Ruszczewski wraz ze swoimi współpracownikami w tym samym czasie budowali sobie eleganckie wille w Orłowie. Dodatkowo z funduszy na budowę korzystała ekipa kręcąca film „Tajemnica pocztowej skrzynki” z 1929 roku w reżyserii Aleksandra Reicha, który, niestety, nie odniósł sukcesu. Cała afera przyczyniła się do dymisji ministra Miedzińskiego w 1929 roku, a cztery lata później inż. Ruszczewski został skazany na sześć lat więzienia.

Poczta gdyńska w czasie II wojny światowej

Po przejęciu kontroli nad Gdynią przez niemieckie wojska, co miało miejsce 14 września 1939 roku, oraz zdobyciu Oksywia kilka dni później, władze okupacyjne podjęły decyzję o uruchomieniu głównego urzędu pocztowego. Siedziba ta została zlokalizowana przy ulicy 10 lutego, którą przekształcono w Herman Göring Strasse. Na początku wykorzystywano w tej placówce datowniki pocztowe, w których widniała niemiecka nazwa miasta – GDINGEN, jednak tuż po 19 września wprowadzono nowe stemple z nazwą GOTENHAFEN, co oznacza „Port Gotów”.

Sukcesywne zmiany były widoczne nie tylko w dokumentacji, ale także w wyglądzie samego budynku. Dopiero w latach 1942 lub 1943 przedsiębiorstwo Hintzke z Gdańska-Oliwy przeprowadziło rozbiórkę modernistycznej płaskorzeźby, która była umiejscowiona nad wejściem do urzędu. W trakcie całej okupacji gdyńska poczta była zarządzana przez Okręgową Dyrekcję Poczty w Gdańsku.

Oprócz głównego urzędu pocztowego nr 1, funkcjonowały także jego filie w różnych dzielnicach oraz pobliskich miejscowościach, do których należały: Oksywie, Chylonia, Grabówek, Orłowo, Wielki Kack, Babie Doły, Kielno oraz Chwaszczyno. Niestety, nie przetrwały one bez uszczerbku. W marcu 1945 roku, w trakcie intensywnych walk o Gdynię, główny budynek poczty uległ niemal całkowitemu zniszczeniu w wyniku pożaru.

Architektura

Julian Puterman-Sadłowski (1892-1953), odpowiedzialny za projekt poczty w Gdyni, był znanym architektem, który w całej Polsce realizował budynki pocztowe. Od 1928 roku pełnił funkcję kierownika biura projektowego Ministerstwa Poczt i Telegrafów, co także zaowocowało projektem kolonii mieszkaniowej dla pracowników pocztowych w Gdyni-Grabówku. To właśnie on stworzył jedną z pierwszych budowli w Gdyni, która łączyła nowoczesność z estetyką stylu modernistycznego.

W 1937 roku budynek zyskał dwa dodatkowe piętra w części środkowej i wschodniej, co nadało mu charakterystyczną, zwartą i kubiczną bryłę, która zachowała się do dziś. Niestety, w trakcie przebudowy usunięto narożny zegar, który znajdował się przy skrzyżowaniu ulicy 10 lutego oraz ulicy Władysław IV. Nad głównym wejściem od strony ul. 10 lutego pierwotnie umieszczony był relief, który przedstawiał orła polskiego otoczonego dwiema postaciami ludzkimi, symbolizującymi przemysł i handel. Jego autorem był Antoni Miszewski (1891-1957), żołnierz i artysta rzeźbiarz, współpracujący z Putermanem-Sadłowskim.

Relief przedstawiający orła został niestety usunięty przez Niemców około 1942 roku i nie został odtworzony w trakcie powojennej odbudowy zniszczonego w 1945 roku gmachu poczty. Warto dodać, że z budynkiem tej poczty głównej wiążą się również losy mosiężnego orła, który przed wojną zdobił inny budynek pocztowy przy ulicy Chylońskiej 124. W 1939 roku Niemcy zlecili jego demontaż, co wykonali pracujący tam Polacy – Bernard Friede oraz Kazimierz Baraniak. Przetransportowano go do budynku pocztowego przy ulicy Zygmunta Augusta 6, gdzie został zakopany w piwnicy.

Po zakończeniu II wojny światowej orzeł został zrekonstruowany, choć bez korony, a następnie umieszczony w holu poczty głównej, gdzie znajduje się do dziś. Warto zauważyć, że po 1989 roku przywrócono mu również koronę, co stanowi symbol odrodzenia i powrotu do lokalnej tradycji.

---

Oceń: Poczta Główna w Gdyni

---